Pomnik

 

Miasto rozstrzygnęło konkurs na pomnik generała Józefa Hallera.

Od dłuższego czasu zabieram się do opisania starogardzkich pomników, i chyba w końcu zostałem do tego zmuszony...

Ale może najpierw - czym jest pomnik i z czym pomnik nam się kojarzy?

pomnik to - rzeźba, posąg utworzony w celu upamiętnienia jakiegoś wydarzenia lub osoby

Nazwa „pomnik” wywodzi się od staropolskiej formy słowa „pamiętać” – „pomnieć” i oznacza miejsce upamiętniające wydarzenie bądź osobę.

Pomnika nie stawia się każdemu, tylko osobom wyjątkowym, które dokonały jakiś istotnych z naszego punktu widzenia czynów.

Czynów wyjątkowych, które często określamy jako CZYNY WIELKIE - zmieniające istotnie rzeczywistość wokół nas, na naszą korzyść, na korzyść społeczeństwa, narodu, a nawet świata.

My w Starogardzie chcemy upamiętnić postać generała Hallera, bo on był właśnie taką osobą, osobą WIELKIEGO CZYNU. Między innymi dzięki jego osobie Polska - czyli my wszyscy - odzyskała niepodległość, czyli wolność, w tym - wolność od ucisku zaborcy.

Miasto na swojej stronie pisze:

Projekt pomnika powinien przypominać o powrocie Starogardu do Macierzy. Ma uhonorować postać gen. Józefa Hallera – z uwzględnieniem we właściwym kontekście historycznym jego związków ze Starogardem.

29 stycznia 1920r., oddziały polskie wkroczyły do Starogardu, przy czym sam gen. Haller przybył do miasta 4 lutego, entuzjastycznie witany przez mieszkańców miasta i okolicznych miejscowości. Równie entuzjastycznie witali mieszkańcy miasta gen. Hallera podczas jego kolejnych wizyt w Starogardzie w latach 1931 i 1935.

Pomnik to po angielsku monument.

W zasadzie występują tylko dwie formy tego pojęcia - słowiańskie "pomnik" w rożnych odmianach i owe "monument" także w różnych odmianach zależnie od języka.

Angielska wikipedia szerzej wypowiada się na temat pomnika:

Pomnik to rodzaj struktury, która została stworzona specjalnie w celu upamiętnienia osoby lub wydarzenia, lub która stała się istotna dla grupy społecznej w ramach pamięci o czasach historycznych lub dziedzictwie kulturowym, ze względu na jej znaczenie artystyczne, historyczne, polityczne, techniczne lub architektoniczne.

Piszę o tym, bo do określenia pomnika często stosujemy określenie - monumentalny, czyli właśnie - wielki.

monumentalny:

1. «zwykle o budowlach lub pomnikach: olbrzymi, potężny»
2. «mający trwałą wartość i wielkie znaczenie dla kultury»

Słowem tym czasami określamy ludzi.

Słowo "monument" pochodzi od łacińskiego "monumentum", wywodzącego się od słowa moneo, monere, co oznacza "przypominać" lub "ostrzegać", sugerując, że pomnik pozwala nam zobaczyć przeszłość, pomagając nam w ten sposób zwizualizować to, co ma nadejść w przyszłości. 

W języku angielskim słowo "monumental" jest często używane w odniesieniu do czegoś o niezwykłych rozmiarach i mocy, jak w rzeźbie monumentalnej, ale także w znaczeniu po prostu wszystkiego, co zostało wykonane dla upamiętnienia zmarłych, jako pomnik nagrobny lub inny przykład sztuki pogrzebowej.

No właśnie!

Pomnik kojarzymy z czymś wielkim - z wielkimi czynami jakiegoś człowieka, i właśnie dlatego tej osobie chcemy poświęcić pomnik. Pomnik to z definicji coś wielkiego (choć nie zawsze fizycznie jest to obiekt wielki..), bo pomnik ma odtwarzać - przypominać wielkość czynów tej osoby. 

Rzeźbę postaci, której pomnik poświęcono, wykonuje się z materiałów trwałych i twardych, by przetrwały lata, a nawet wieki, spiż (brąz) i kamień są odporne na warunki atmosferyczne, sama postać często oddana jest w nadnaturalnej wielkości ("jest wielki") i to też wpływa na nasz odbiór pomnika i słownictwo "około-pomnikowe". 

Także cechy charakteru osoby uhonorowanej pomnikiem przenosimy na sam pomnik , a więc obiekt ten - każdy pomnik - kojarzymy też z prawością, szlachetnością, wytrzymałością, odpornością, mocą i tak dalej.

Pomnik utożsamia coś wielkiego.

Sam pomnik, by podkreślić ważkość osoby lub wydarzenia z nią związanego, jest często wielką konstrukcją, 

jest wysoki, monumentalny właśnie, górujący nad otoczeniem, 

ukazujący tę osobę w postaci rzeźby wykonanej w metalu lub kamieniu, a więc w materiale TRWAŁYM, ODPORNYM można by powiedzieć - WIECZNYM, aby pamięć o wielkich czynach została z nami na wieczność... i kiedy myślimy pomnik - to właśnie takie skojarzenia cisną się nam na myśl.

Stąd też często w języku polskim używamy zwrotów jak: monumentalny, posągowy - w sensie - że dany człowiek jest jak z pomnika, 

czy spiżowy, brązowy, marmurowy, granitowy czyli przywołujemy rodzaj SZLACHETNEGO (bo pomnikowego) metalu, kamienia - TRWAŁEGO i TWARDEGO materiału z jakiego często wykonuje się rzeźby czy postumenty pomników. 

Wszystkie te określenia poprzez analogię do POMNIKA, podkreślają wielkość czy wyjątkowość cech osoby do jakiej te określenia celujemy...

Filmy Człowiek z Marmuru, Człowiek z Żelaza opowiadają o ludziach minionej epoki, a tytuły są pomnikowym kalamburem na ich cechy charakteru, wydarzenia z życia i ich czyny. 

Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego

przykłady pomników we Włoszech

Poniżej Pomnik Wiktora Emanuela II w Rzymie (nazywany też: Ołtarz Ojczyzny - Altare della Patria) - pomnik zaiste monumentalny.... mieszczący min. Centralne Muzeum Zjednoczenia Włoch i Grób Nieznanego Żołnierza. Budowa obiektu trwała 50 lat.

Pomnik więc utożsamia coś wielkiego.

Pomnik funduje się wyjątkowym osobom, 

by je UHONOROWAĆ - jak wyżej pisze miasto, i by o ich wielkich czynach PAMIĘTAĆ.

Przejdźmy teraz do wyników konkursu na pomnik gen. Hallera w Starogardzie.

Zwycięski projekt to Instalacja złożona z 3 metrowych płaskowników.

Co nam pisze szanowna Komisja w kwestii swojego wyboru:

Projekt Marcina Czyżewskiego wyróżniła nowoczesna i lekka forma instalacji, która w bardzo ciekawy i innowacyjny sposób ukazuje sylwetkę gen. Józefa Hallera. Koncepcję cechuje oryginalność, nowoczesność i funkcjonalność. Zaprojektowany pomnik łączy historię z symboliką odwołując się zarówno do barw Błękitnej Armii, jak i zaślubin Polski z Morzem.

Centralną część pomnika tworzą 3-metrowe płaskowniki, które otwarte są na widok od strony wschodniej i zachodniej. Gdy jednak spojrzymy na nie od północy lub południa, ukaże się przed nami wyraźna sylwetka generała Józefa Hallera. Postać wyróżniona jest na czarno, co podkreśla jej znaczenie i jednocześnie czyni ją bardziej wyrazistą. Natomiast otaczające je tyczki kolorem nawiązują do charakterystycznych mundurów Błękitnej Armii.

na ilustracji poniżej zwycięski projekt - czy widzicie tu gen. Hallera?

Nie ma go.

Otóż sednem pomnika nie jest

bardzo ciekawy i innowacyjny sposób, ani  nowoczesność i funkcjonalność

sednem pomnika jest PAMIĘĆ, wielkość czynów, wyrazistość, MONUMENTALNOŚĆ, jednoznaczność, trwałość, pewność, zaufanie, wieczność, odporność, MOC.

A zwycięski projekt to INSTALACJA, nie pomnik i wygląda jak powietrze poprzecinane tyczkami.

I nic więcej.

Pomnik Piłsudskiego w Gliwicach.

A na tej ilustracji poniżej widzicie wizerunek gen. Hallera?

No coś jakby.... ale tylko wtedy, gdy ustawimy się pod odpowiednim kątem do płaszczyzny instalacji.

Tylko wtedy.

Jeśli przejdziemy parę kroków w lewo czy prawo - obraz zniknie.

Raz jest, a za chwilę nie ma...

Jest - nie ma, jest - nie ma....

Atutem instalacji jest to, że sylwetka generała jest widoczna z dwóch stron i nie przesłania budynku dworca.

W większości przypadków - nikt nie będzie widział "poszatkowanego" wizerunku generała Hallera, bo główne ciągi piesze idą niecentralnie względem płaszczyzny obrazu.

Widzicie??

Nie ma go!

Jest tylko Tyczkowy Las!

To Instalacja abstrakcyjna, a nie pomnik o gen. Hallerze.

To pustka pomiędzy pionowymi sztabami metalu.

Nic więcej.

Popatrzcie na to zdjęcie poniżej.

To krzywy cień, a nie bohater.

To jest FATAMORGANA.

Obrazek latający w powietrzu.

Migawka.

Złudzenie.

Mara. Ułuda.

Nie tym jest pomnik!!

Pomnik to TRWAŁOŚĆ - WIECZNOŚĆ - PAMIĘĆ !!

a nie chwilowa migawka!

SIŁA i KONKRET

a nie jakieś tyczki, jakieś domysły, gdzie jest generał??

To brzmi jak żart, albo kpina, jak nazwa komedii

Gdzie jest generał  !!?

To jest pomnik tyczek, a nie pomnik WIELKIEGO CZŁOWIEKA.

Gdzie on jest, przecież go nie ma??!!

Gdzie on się schował??

WIELCY LUDZIE SIĘ NIE CHOWAJĄ.

DLATEGO JEST WIELKI, BO SIĘ NIE SCHOWAŁ, BO WZIĄŁ NA SIEBIE CIĘŻARY I ZWYCIĘŻYŁ!

A MY RAZEM Z NIM!!

MY GO TUTAJ W STAROGARDZIE CHCEMY UHONOROWAĆ, GDZIE ON JEST???!!

Kiedy przyjdzie składać kwiaty przed pomnikiem Hallera, co zobaczysz stojąc z boku na chodniku?

Jak Prezydent miasta kładzie kwiaty przed lasem płaskowników - prosto w kałużę ??

I takie zdjęcia będą potem w internecie i na stronie miasta?

Cała instalacja umieszczona jest w bardzo płytkim zbiorniku wodnym z wbudowanym filtrem. Ma to nie tylko wymiar estetyczny, ile symboliczny. Nawiązuje do zaślubin Hallera z morzem w Pucku. Sam napis GEN. JÓZEF HALLER stoi częściowo zanurzony w wodzie niczym postać generała brodząca w morzu.

Popatrzcie na ten napis.

Jest na ziemi.

W błocie i brudzie.

Projekt pomnika powinien przypominać o powrocie Starogardu do Macierzy. Ma uhonorować postać gen. Józefa Hallera – z uwzględnieniem we właściwym kontekście historycznym jego związków ze Starogardem.

Zimą śnieg przykryje napis i zostanie utracony kontekst historyczny o jakim mowa w zamówieniu na stronie miasta.

Tak po prostu.

Spadnie śnieg, ktoś przejedzie pługiem i zaspy zakryją wszystkie napisy i nie będzie wiadomo o co chodzi.

Padający śnieg zalepi perforacje w czarnych tyczkach i zamaże obraz generała Hallera.

Nawet jak będziesz stać na wprost niego obraz będzie nieczytelny.

Ma uhonorować postać gen. Józefa Hallera 

A nie będzie generała.

I nie będzie pomnika.

Będzie Tyczkowy Las.

ABSTRAKCJA O NICZYM.

Przestrzeń wokół instalacji zaprojektowana jest przyjazne dla dzieci. Pomnik nie jest statyczną rzeźbą. Stanowi interaktywne doświadczenie. Dzięki nowoczesnej koncepcji, kompozycja może pełnić funkcję miejsca upamiętnienia, ale także być przestrzenią, która zachęca do interakcji i zabawy. Możliwość przechodzenia między tyczkami, ma prowokować do refleksji nad historią związaną z postacią, która stała się symbolem patriotyzmu. W duchu nowoczesności i otwartości ma być też nowym spojrzeniem na tę historię.

TO NIE JEST POMNIK.

Podkreśliła..., że po realizacji projektu pewnych nakładów finansowych będzie wymagać bieżące utrzymanie i konserwacja elementów pomnika.

To by oznaczało, że płaskowniki będą stalowe i będą rdzewieć.

Trzeba je będzie co roku odnawiać. Czyścić. Malować.

Spiżu nie trzeba malować, ani czyścić.

Brąz jest  TRWAŁY,  ODPORNY...  MOCNY...  jak  generał  Haller.

A tyczki nie.

TO NIE JEST POMNIK.

To jest ten sam problem co przed szkołą na ul. Paderewskiego.

Jest pomnik w postaci kamienia i napisu - daty 29 stycznia 1920

I nic więcej.

Dla kogoś nieobeznanego z historią miasta - to nic nie znaczy.

Pomnik o niczym.

Informacja jest - na małej płycie, która leży na ziemi.

NA ZIEMI.

Tam, koło lampy.

Widzicie?

To jest POMNIK??

Widzę, że od paru lat stopniowo starogardzkie pomniki są odnawiane, rewitalizowane - pomnik Harcerzy, pomnik Mickiewicza, Wierzyczanka dostała nową oprawę, są jeszcze pomniki na cmentarzach... z tych najważniejszych miejskich pomników została jeszcze dwa - właśnie ten i pomnik przy ul. Szwoleżerów Rokitniańskich, tam, gdzie teraz trwają roboty drogowe.

Czy ten pomnik doczeka się teraz rewitalizacji, czy ten na zdjęciu powyżej doczeka się nowej odsłony?

Płyty są krzywe i zabrudzone.

Informacja o pomniku leży dosłownie na ziemi.

Nieczytelna z daleka, nawet z chodnika nie widać treści.

Zimą - w styczniu - w rocznicę 29ego - zasypana śniegiem.

Brudna w czas roztopów.

To jest pomnik?

Pomnik powrotu do macierzy?

Tak naprawdę ten pomnik trzeba wymyśleć na nowo.

I na koniec tych wynurzeń najważniejsze...

Chciałem zwrócić uwagę na bardzo ważną rzecz.

Ta instalacja bardzo przypomina - Pomnik w Szpęgawsku - ku czci tam pomordowanych.

Pomijając kompletnie fakt wtórności projektu,   BRAK  ORYGINALNOŚCI  - 

to  PODOBIEŃSTWO  to jest  ZŁY  POMYSŁ  -  by Pomnik chwały przypominał pomnik pomordowanych.

To bardzo zły pomysł

Bardzo zły zły bardzo

Jeśli chodzi o drugi z nagrodzonych projektów...

Te same uwagi co do pomnika Jana Pawła II przy kościele pw. Św. Mateusza.

Zamiast pokazywać wielkość i siłę, pokazuje zgarbionego cierpiącego człowieka o lasce.

Na kupie kamieni.

Nie wiem, czy wszyscy pamiętają, ale tak to było pierwotnie zrobione, dopiero później podniesiono teren wokół i zniwelowano ten szkaradny pomysł.

Projekt zaś na ilustracji powyżej pokazuje pochylony, upadający na plecy kraj.

Gdyby ta mapa była usytuowana w pionie, można by analizować i się zastanawiać, ale tak to nie ma sensu dywagować. Symbolika jest jednoznaczna.

Ten projekt nie nadaje się.

No i trzecia propozycja.

Pomnik przedstawia dumnego generała Błękitnej Armii Józefa Hallera, pewnie kroczącego przez ziemię Starogardu Gdańskiego. Postać na cokole nawiązuje do historycznego wydarzenia – wkroczenia w 1920 roku oddziałów polskich do Starogardu i przyłączenia tych ziem do Państwa Polskiego. Sylwetka Generała wykonana z brązu osadzona jest na granitowym cokole. Na przedniej ścianie cokołu widnieje syntetycznie przedstawione orle skrzydło, jako symbol najwyższych uczuć patriotycznych oraz walki o wolny kraj.



TEN JEST NAJLEPSZY.

JEST!

JEST!!

JEST GENERAŁ!!!

Wszyscy go widzą, nie ważne z której strony patrzy, każdy go widzi!

Jest generał!

Każdy go z daleka pozna po tym płaszczu, i po tej rogatywce!

Jest Generał!

Zobaczcie jakim śmiałym krokiem idzie, jak patrzy, jaki jest pewny siebie i dumny!

Bije od niego witalność !

MOC!!

To jest BOHATER!

NIEZAPOMNIANY!

To jest pomnik WIELKIEGO CZŁOWIEKA.

TO JEST WŁAŚNIE POMNIK.

POMNIK, który możemy ufundować Wielkiemu Człowiekowi, by go UHONOROWAĆ.

Aby go wiecznie PAMIĘTAĆ i pokazywać młodzieży, niech patrzy, niech się dowiaduje, uczy i wzoruje na nim.

Po to właśnie jest pomnik.

By on z nami był.

Pomimo, że odszedł wiele lat temu, jego wizerunek jest między nami, niemal codziennie można go spotykać, idąc na dworzec na przykład. I zawsze można spojrzeć mu w twarz, przypomnieć sobie te chwile, kiedy w końcu zwyciężyliśmy...

O to właśnie chodzi - o PAMIĘĆ, bo nazwa pomnik znaczy pamięć...

POMNIK  to PAMIĘĆ

Mam nadzieję, że właśnie ten projekt starogardzianie wybiorą.

Spełnia nasze oczekiwania co do tego, czym pomnik powinien być - powinien trwale upamiętniać wizerunek generała Hallera.

I jest to pomnik tradycyjny, a więc akceptowany przez wszystkich - "starych i młodych".

Legenda futbolu Kazimierz Deyna ma swoje murale w różnych częściach miasta, ma rzeźbę na stadionie i płytę upamiętniającą, tak i 

gen. Haller może mieć jakieś dodatkowe - bardziej odmienne - formy upamiętnienia. 

Czemu nie!

Może, ale nie w formie instalacji przypominającej Pomnik ze Szpęgawska.

Realizowanym pomnikiem powinien być - wg mnie - ten z trzeciej wyróżnionej propozycji.

Można się zastanawiać, czy postument nie powinien być wyższy, czy granit - choć kamień wieczny - jest dobrym wyborem na ten postument, to są rzeczy, które pewno jeszcze w szczegółach się zmienią, no i można jeszcze się zastanawiać, 

czy lokalizacja na Rynku nie byłaby lepsza?

Tam, gdzie teraz są łany lawendy, na ich tle i tle elewacji Ratusza... centralnie usytuowany.... pięknie by się prezentował. 

Tylko wtedy postać musiałaby zostać uchwycona nie w ruchu, a w pozie statycznej.

Miasto ten fragment Rynku na pewno planowało pod duże imprezy, ale przecież stałby poza przestrzenią dla pieszych, może nawet blisko budynku - na specjalnym miejscu pośród właśnie tych kwiatów...

Zawsze miałem nadzieję na jakieś upamiętnienie haftu kociewskiego i tam przed dworcem to miejsce pasowałoby idealnie.

W Wejherowie postawiono piętnaście pomników nazwanych "Kaszubskie Nuty", a ilustrujących słynną kaszubską wyliczankę "To je kruci, to je..." 

Szlak Nut Kaszubskich to jedna z atrakcji turystycznych w Wejherowie, którą warto zobaczyć. Fragmenty tradycyjnej wyliczanki umieszczone w różnych częściach miasta, tworzą trasę wiodącą pośród najpopularniejszych atrakcji turystycznych. Piętnaście postumentów zostało tak wkomponowanych w miejską przestrzeń, aby przy okazji podróży za melodią, zaprezentować turystom główne atrakcje miasta. Podążając za kolejnymi elementami piosenki, turyści, ale także mieszkańcy, odkryją nie tylko całą wyliczankę, ale też samo miasto i jego historię.

Pomniki mają formę kamiennego postumentu zwieńczonego metaloplastyką ilustrującą poszczególne elementy wyliczanki. Całość, zarówno kamień jak i formy metalowe, ozdobione są też elementami kaszubskiego haftu. Bardzo dobrze to wygląda.

Haft kociewski gości na przystankach czy budynkach w gminie, ale w Stolicy Kociewia brakuje jego przedstawień. Czas najwyższy nadrobić tę lukę. 

Może więc warto przy okazji rozważyć i zmienić lokalizację pomnika gen. Hallera?

Jeszcze coś o spiżach... o Wielkim Poecie.

I pieśń może być jak pomnik...

Noc nad Norwidem

Kadzidlana mgła,
Kadzidlana mgła,
Kadzidlana mgła,

Kłębi się, spiżów jęk,
Migotanie świec
Gotyk wyższym czyni wciąż,
O marmur kopyt stuk,
I na tarczy miecz,
Taki pogrzeb chciałeś mieć.

Ciebie po prostu z domu wynieśli,
Jeszcze bardziej byłeś sam,
Dudniły grudy, grudy gliny
Na cichym Pere Lachaise.
Lecz ty żyjesz, wciąż żyjesz,
Przetrwałeś jednak śmierć.
Teraz siedzę w noc,
Z twoją myślą sam na sam,
Z białych kartek patrzą na mnie
Oczy twe,
Z uczciwości serca
Sądzą nas,
Ty żyjesz, wciąż żyjesz,
Przetrwałeś jednak śmierć,
Czasowi
Zapomnieniu wbrew

Czasowi

Zapomnieniu

Teraz siedzę w noc
Z twoją myślą
Sam na sam
Z białych kartek patrzą na mnie
Oczy twe
I sądzą mnie
Sądzą nas
Ty żyjesz, wciąż żyjesz,
Przetrwałeś jednak śmierć
Tak, papier spłonie,
A kamień zniszczy czas,
Ale myśl płomienna wciąż
Będzie,
Będzie, będzie trwać.
Tak, papier spłonie,
A kamień zniszczy czas,
Ale myśl płomienna wciąż
Będzie,

Zazdrościłeś im,
Zazdrościłeś im,
Zazdrościłeś im,
Kirów tych
Koni tych
Zazdrościłeś im,
Spiżów i marmurów,
Blasku świec, zazdrościłeś
Tłumów w wielkim bólu,
Ty, ty nieśmiertelny

starogard.pl/miasto/konkurs-na-opracownaie-koncepcji-pomnika-gen-jozefa-hallera-w-starogardzie-gdanskim-138567/

starogardgdanski.naszemiasto.pl/konkurs-na-koncepcje-pomnika-gen-jozefa-hallera/ar/c1-9726997

pl.wiktionary.org/wiki/pomnik

pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik#cite_note-2

en.wikipedia.org/wiki/Monument

sjp.pwn.pl/sjp/monumentalny;2568413.html

en.wiktionary.org/wiki/monumentum#Latin

sjp.pwn.pl/doroszewski/pomnikowy;5476881.html

pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Wiktora_Emanuela_II_w_Rzymie

starogard.pl/miasto/ofiary-zbrodni-w-lesie-szpegawskim-nie-beda-anonimowe-71032/

wejherowo.pl/artykuly/powstal-kolejny-element-szlaku-nut-kaszubskich-a8220.html